O’zbekiston tumani
XTMFMTTE bo’limiga qarashli
65-umumiy o’rta ta’lim maktab internati
geografiya fani o’qituvchisi
Yuldasheva Ra’noxonning “Go’zal va betakrorimsan, muqaddas vatanim, jonim senga fido, O’zbekistonim!” mavzusida yozgan bir soatlik
Dars ishlanmasi
Mavzu: “Go’zal va betakrorimsan, muqaddas vatanim, jonim senga fido, O’zbekistonim!”
I.Darsning maqsadi:
- a) ta’limiy:-O’quvchilarni mustaqillkkacha bo’lgan, mustaqillikka erishish va mustaqillikdan so’ng jamiyat hayotida bo’lgan o’zgarishlar bilan tanishtirish;
- b) tarbiyaviy: -o’quvchilarni mustaqillik, ozodlik, tinchlik hamda”Go’zal va betakrorimsan, ona Vatanim, jonim fido senga, O’zbekistonim”! shiori ruhida tarbiyalash;
- s) rivojlantirivchi:- o’quvchilarda vatanparvarlik, xalqsevarlik, mardlik vatan yo’lida xizmat qilish tuyg’ylarini shakllantirish;
II.Darsning metodi: savol-javob ,tushuntirish III.Darsning jihozlari: gazeta va jurnallar.
IV.Darsning fanlararo aloqadorligi: O’zbekiston va Jahon tarixi, Milliy istiqlol g’oyasi.
Darsning borishi:
1.Tashkiliy qism
2.Yangi mavzuning bayoni
3.Darsni guruhlar bahsi bilan mustahkamlash
Tashkiliy qismida sinf davomati, tozaligi, ob – havoning holatlari to’g’risida navbatchi o’quvchining axboroti tinglandi.
Yangi mavzu: Go’zal va betakrorimsan, muqaddas vatanim , jonim senga fido O’zbekistonim!
— 1991 yil 31 avgust kuni Prezident Islom Karimov tomonidan O‘zbekistonni mustaqil davlat deb e’lon qilinishi tom ma’nodagi tarixiy voqea bo‘lgan edi.
Mustaqillik tufayli O‘zbekiston dunyo sahniga chiqdi. Jahon xaritasida O‘zbekiston nomli davlat paydo bo‘ldi. Qariyb 130 yil davomida kimlargadir qaram bo‘lgan o‘zbek xalqi, qarorda aytilganidek, azal-azaldan mustaqillikni orzu qilib, unga erishish uchun kurashib keldi. O‘sha mustabid zamonda mustaqillik orzusi bilan yashashning o‘zi qahramonlik edi. 1937-38-yillardagi qatag‘ondan ko‘zlangan asosiy maqsad esa mustaqillikni orzu qilganlarni yo‘q qilish edi.
O‘zbek xalqining yuz minglab asl farzandlari qatag‘on qurboni bo‘lgan. Ulardan 14 mingga yaqini otib o‘ldirilgan. Qolganlari esa uzoq muddatlarga ozodlikdan mahrum etilgan, surgun yoki badarg‘a qilingan.
Sobiq ittifoq konstitutsiyasida respublikalarning har biri «suveren huquqqa ega davlat», deb belgilab qo‘yilgan bo‘lsada, amalda ularga bu huquq umuman berilmagan. Har bir respublika o‘z konstitutsiyasi, alohida qonunlariga ega bo‘lsada, «respublika qonunlari umumittifoq qonunlariga to‘g‘ri kelmagan hollarda umumittifoq qonunlari yoki qonun osti normativ hujjatlari amal qiladi», deyilgan edi.
Sho‘ro tuzumi o‘rnatilgan dastlabki kundan boshlab, bu zo‘ravon jamiyat soxtakorlik va aldovlar asosida barcha xalqlarni bitta xalq manfaatiga majburiy bo‘ysundirgan. Ittifoq tarkibidagi barcha respublikalar markaz tomonidan boshqarilgan.
Huquqni muhofaza qilish organlari faoliyati kommunistik partiya tomonidan nazorat qilingan. Qonun bir chetda qolib, amaldorlar buyrug‘i bajarilgan. Bu esa o‘z navbatida, aholi o‘rtasida huquqni muhofaza qilish organlariga nisbatan butunlay ishonchsizlikni keltirib chiqargan.
Sho‘ro tuzumi dunyo andozalarini, xalqaro normalarni tan olmay, davlat va jamiyat taraqqiyotiga yo‘l bermaydigan normalarni qonunlashtirib qo‘ygan edi. Jumladan, jamiyat taraqqiyotining negizini tashkil etuvchi ijtimoiy munosabatlarga jinoyat sifatida qaralganligiga hozirgi yoshlar ishonmasa kerak.
Barcha ishlab chiqarish, savdo-sotiq, tadbirkorlik munosabatlarining egasi davlat hisoblangan, jismoniy shaxslarning bunday faoliyat bilan shug‘ullanishi qonunan taqiqlangan va jinoyat deb baholangan. Erkin savdo munosabatlariga «spekulyatsiya», xususiy ishlab chiqarishga «xususiy kosibkorlik» sifatida qaralib, bunday faoliyat bilan shug‘ullanganlarga nisbatan jinoiy javobgarlik belgilangan. Shuningdek, xususiy mehnat faoliyati bilan shug‘ullanish ham taqiqlangan va bunday kishilar jazoga tortilgan.
Mustaqillik tufayli bunday munosabatlarga chek qo‘yilib, erkin savdo, xususiy ishlab chiqarish, kichik biznes va tadbirkorlikka keng yo‘l ochildi. Xususiy mulk egasi huquqlari davlat tomonidan himoya qilinishi qonun yo‘li bilan mustahkamlab qo‘yildi.
Mustaqillik, eng avvalo, huquq demakdir. Shunday ekan, har birimiz bu so‘zlarni o‘zimizga shior qilib olishimiz, o‘z huquq va burchlarimizni anglab yetishimiz lozim.
Istiqloldan so‘ng mamlakatimizda boshqa sohalar singari ta’lim-tarbiya ishlariga ham davlatimiz rahbari tomonidan alohida e’tibor qaratilayotganini barchamiz chin yurakdan his etib turibmiz. «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun, Kadrlar tayyorlash milliy Dasturi va boshqa bir qancha me’yoriy-huquqiy hujjatlarning hayotga tatbiq etilishi natijasida mamlakatimizda ta’lim-tarbiya ishlari butunlay isloh qilindi.
Bugungi kunda Butunjahon banki tomonidan e’lon qilingan ma’lumotlarga ko‘ra, mamlakatimiz aholisining savodxonlik darajasi 99,34 foizdan oshgan. Bu dunyoda yuqori ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi.
Bir eslab ko‘raylik. Eski tuzum davrida maktab binolari yaroqsiz bir holga kelib qolgandi. Qishda sovuq, yozda issiq. Eng achinarlisi, oliy ma’lumotli o‘qituvchi tanqis edi. Shuning uchun matematika o‘qituvchisi kezi kelganda o‘ziga umuman aloqasi bo‘lmagan boshqa fandan ham dars o‘tib ketaverar edi. Bugun esa har bir fanning o‘z mutaxassisi bor. Birgina maktab tizimida birorta ham o‘rta ma’lumotli o‘qituvchining dars berishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
Mustaqillik yillarida farzandlarimiz uchun jahon miqyosidagi olimpiadalarda qatnashish, o‘z bilimlarini namoyon etish imkoniyati yaratildi. Uzoqqa borib o‘tirmaylik, yaqinda Tailandda matematika fanidan o‘tkazilgan 56-Xalqaro olimpiadada Buxoro davlat universiteti qoshidagi 3-akademik litsey o‘quvchisi Jamshid Yaxshiyev va Abbos Muhammedov bronza medaliga sazovor bo‘lishdi. 2013 yilda ximiya fanidan o‘tkazilgan xalqaro Mendeleyev olimpiadasida ishtirok etgan o‘zbekistonlik yoshlar ikkita oltin, beshta kumush, sakkizta bronza medallarini qo‘lga kiritishdi. Axir bu bilan faxrlanmay bo‘ladimi?!
1991 yilda xalqaro musiqa tanlovlarida atigi uch nafar o‘zbekistonlik o‘quvchi qatnashgan bo‘lsa, 2014 yilda ular soni 122 taga yetdi.
Bolgariyaning Vlagoyevgrad shahrida matematika fanidan o‘tkazilgan, 50 dan ortiq davlatdan 330 nafar iqtidorli talaba ishtirok etgan 22-Xalqaro olimpiadada O‘zbekiston Milliy universiteti talabasi Hakimboy Egamberdiyev o‘ziga berilgan masalani shu vaqtgacha fanda qo‘llanilmagan yangicha usulda yechib, hakamlarni hayratda qoldirdi va oltin medalni qo‘lga kiritdi!
O‘tgan zamonda bunday bo‘lishi tushimizga ham kirmagan. Mustaqillik bergan imkoniyatlar, Prezidentimiz tomonidan yoshlarga ko‘rsatilayotgan mehr-e’tibor tufayli ana shunday tarixiy yutuqlarga erishyapmiz.
— Har qanday davlatning iqtisodiy salohiyati qachon namoyon bo‘ladi? Qachonki, murakkab vaziyatga tushganida. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi boshlanmasdan oldin Prezidentimizning Iqtisodiyotning real sektori korxonalarini qo‘llab-quvvatlash, ularning barqaror ishlashini ta’minlash va eksport salohiyatini oshirish chora-tadbirlari dasturi to‘g‘risidagi farmoni qabul qilindi. Ushbu farmon iqtisodchi olimlar tomonidan jahon moliyaviy iqtisodiy inqiroziga qarshi chora-tadbirlar dasturi, deb nomlandi. Buning natijasida inqirozning salbiy oqibatlari ancha yumshatildi.
Bu esa quyidagilarda namoyon bo‘ldi:
Dastlab mahalliy ishlab chiqaruvchi korxonalarning barcha resurslardan samarali foydalanish hisobiga mahsulotlar tannarxi dunyo bozorida raqobatbardosh bo‘lishi uchun 20 foizga pasaytirildi.
Shuningdek, mamlakat bank-moliya tizimini qo‘llab-quvvatlash maqsadida eng yirik tijorat banklarining ustav kapitaliga davlat byudjetidan 500 milliard so‘mga yaqin mablag‘ kiritish orqali iqtisodiyotning real sektoriga imtiyozli foiz stavkalarida kreditlar berish imkoni yaratildi.
Shu bilan bir qatorda energiya resurslari tannarxi o‘sishini inflatsiya darajasidan yuqori bo‘lmagan holda, ya’ni 6-8 foizdan oshirmasdan saqlab turishga erishildi.
Shuningdek, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni, ya’ni yangi tashkil qilinayotgan kichik korxonalarni imtiyozli kredit resurslari orqali qo‘llab-quvvatlashga e’tibor qaratildi.
Mamlakatimizda 2006 yilda qabul qilingan mahalliylashtirish dasturida xorijdan milliard-milliard dollar evaziga mahsulotlar kirib kelishining oldini olish, xomashyodan tayyor mahsulot ishlab chiqarishni tashkil qilish ko‘zda tutilgan edi. Mustaqillikning dastlabki yillarida O‘zbekistonda import o‘rnini bosuvchi korxonalar tashkil etilgan bo‘lsa, hozirgi paytda ular oldiga ishlab chiqarayotgan mahsulotlarni xorijga eksport qilish vazifasi qo‘yilmoqda.
Shuningdek, mamlakatimizda soliq stavkalarini pasaytirib borish va aholining real daromadlarini oshirish, soliq stavkalarini unifikatsiyalash (birlashtirish) va soliq solish bazasini takomillashtirish masalalariga ham alohida e’tibor qaratib kelinmoqda.
Bugungi kunda dunyoning eng rivojlangan davlatlari bank-moliya tizimida inqiroz hamon davom etmoqda. Mamlakatimizda esa buning oldini olish maqsadida, moliya bozoriga qisqa muddatli spekulyativ kapital kirishiga yo‘l qo‘yilmasdan, xorijdan to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar jalb qilish borasida bir qator ishlar olib borilmoqda.
Bu esa quyidagi chora-tadbirlarda namoyon bo‘lmoqda. Ustuvor sohalarini moliyalashtirishda davlat kafolatiga olingan kreditlar faqat uzoq muddatlilik sharti bilan, ya’ni 20 yildan 40 yilgacha hamda imtiyozli stavkalarda, xususan, 0,5 foizdan 2 foizgacha bo‘lgan miqdorlarda jalb qilindi.
Banklar kredit siyosatini belgilashda ipoteka kreditlari berish tartibiga alohida e’tibor qaratildi. Chunki, 2008 yilda boshlangan iqtisodiy inqiroz aynan ipoteka kreditlari tufayli kelib chiqqan edi. Qolaversa, O‘zbekistonda shu davrda tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi tashkil qilinib, juda katta mablag‘ to‘plandi. Ayniqsa, xorijiy valyutada. Bu mablag‘ strategik ahamiyatga molik bo‘lgan loyihalarni banklar bilan birgalikda moliyalashtirishga sarflandi va respublikamizdagi yetakchi banklarning kapitallashuv darajasini keskin oshirdi. Ushbu choralarni amalga oshirish natijasida biz nimalarga erishdik?
Birinchidan, mo‘tadil qattiq pul-kredit siyosati olib borilishi tufayli 2003 yildan buyon, ya’ni 12 yildan beri inflatsiya darajasi 7-8 foizdan oshmayapti.
Ichki va tashqi qarz olishda konservativ siyosat amalga oshirildi. Shuni aytish o‘rinliki, bugungi kunda Gretsiya, Ispaniya singari davlatlarning tashqi qarzi juda oshib ketgan. Mamlakatimizda esa tashqi qarz hajmi yalpi ichki mahsulotga nisbatan 15 foizdan oshmaydi.
Istiqlol yillarida yalpi ichki mahsulot 5,5 barobardan ko‘proq oshdi. Xarid qilish qobiliyati bo‘yicha yalpi ichki mahsulot hajmi aholi jon boshiga 4 marta o‘sdi va hozirgi kunda bu ko‘rsatkich 6,5 ming AQSh dollaridan ziyodni tashkil qilmoqda. Keyingi yillarda 8 foizdan ziyod barqaror yuqori iqtisodiy sur’atlar saqlab qolindi. Shuningdek, 1990-2014 yillarda sanoat mahsuloti ishlab chiqarish hajmi 4 martadan ziyod ko‘paydi. Oxirgi 10 yilda sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishning o‘rtacha yillik o‘sish sur’atlari yalpi ichki mahsulot o‘sish sur’atlaridan yuqori bo‘lib— O‘zbek xalqi o‘z me’morchilik an’analariga ega bo‘lgan xalq. Buyuk ajdodlarimiz tomonidan qurilgan mahobatli binolar hamon dunyo ahlini lol qilib kelmoqda. Biroq mustabid tuzum davrida o‘zbek me’morchiligining o‘ziga xos jihatlariga mutlaqo e’tibor berilmadi. O‘zbek arxitektorlari milliy me’morchilik uslubidagi binolar qurish huquqidan mahrum bo‘ldi. Eski tuzum davrida O‘zbekistonda asosan beton uylar qurilgan.
Qishloqlar qiyofasi ko‘z o‘ngimizda, ko‘rimsiz, nochor ahvolda edi.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan qishloq qiyofasini butunlay o‘zgartirish g‘oyasi xalqaro ekspertlar tomonidan ham yuqori baholandi. Ular yurtimizga kelib, namunaviy loyiha asosida qurilayotgan qishloq uylarini o‘z ko‘zi bilan ko‘rib, hayratini yashira olmadi.
Shu yerda savol tug‘iladi. Nima uchun qishloq odamlari uchun ana shunday ko‘rinishdagi uylar qurilishi yo‘lga qo‘yildi? Avvalo, maqsad qishloq odamlarining yashash sharoitini, turmush madaniyatini oshirish bo‘ldi. Ikkinchidan, eski zamondagi «bizga bo‘laveradi», degan kayfiyatni o‘zgartirish, zamonaviy uylar qurishga odamlarni undash.
Prezidentimizning yakka tartibda uy-joy qurish to‘g‘risidagi qarori asosida yarmarka o‘tkazilib, unda ko‘plab loyihalar namoyish etildi. Mamlakatimiz rahbarining taklifi asosida 3 xil loyiha tasdiqlandi. Bular 3, 4 va 5 xonali uylar bo‘lib, umumiy maydoni 6 sotix qilib belgilandi.
Endi eng asosiy omilni aytsak. Qishloq uylarini qurishda urf-odatlarimiz, o‘zbek arxitekturasining o‘ziga xos jihatlari hisobga olingan.
. Mazkur uy-joylar sifatli qurilish materiallaridan qurilmoqda. Bu uylar bir necha avlodlarga xizmat qiladi. Ularda, avvalo, zamonaviylik va shinamlik, shuningdek, muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlari to‘liq hisobga olingan.
Yangi uy-joylar qurilgan hududlarda bolalar bog‘chasi, maktab, kollej, oziq-ovqat va xo‘jalik mollari do‘konlari, dorixona, maishiy xizmat ko‘rsatish obyektlari, umuman olganda, odamlar uchun zarur bo‘lgan barcha shart-sharoitlar yaratilgan.
, 9 foizni tashkil qildi.
Darsni mustahkamlash:
O’quvchilarda darsda o’tilgan mavzuni mustahkamlash uchun savol- javob o’tkaziladi.
1.Qatag’on yillar qaysi yillarni o’z ichiga oladi?
a)1930-1932yillar b)1932-1934 yillar s)1934-1936yillar
d)1936-1938 yillar
2)Qatag’on qurbonlari kimlar edi?
a)M. Behbudiy s)A.Qodiriy
d)A.Oripov
b)M.Abdurashidxonov
3.O’zbek millatidan yetishib chiqqan shoir va olimlar ko’proq qayer larga surgun qilingan?
a)Uzoq Sibirga s)Osiyo davlatlariga
B)Yevropa davlatlariga d)Uzoq Sharqqa
4.Hozirgi kunga kelib respublikamizdagi umumiy savodxonlik darajasi qanchani tashkil etadi?
a)99% s)99,34%
b)95% d)96%
5.Halqaro musiqa tanlovlarida qatnashgan O’zbekistonliklarni soni 2014-yilga kelib qanchaga yetdi?
a)100ta s)122ta
b)112 ta d)132ta
6.Tailand shahrida o’tkazilgan matematikadan xalqaro fan olimpiada sida
qaysi o’zbek talabalari qatnashgan?
- a)
a)Jamshid Yaxshiyev s)Iroda To’laganova
b)Abbos Muhammedov d) a va b javoblar to’g’ri.
7.1990- 2014yillarda sanoat mahsulotini ishlab chiqarish hajmi nechtadan ziyod ko’paydi?
a)2ta s)4ta
- b) 3ta d) 5ta
8.Mo’tadil qattiq pul-kredit siyosati olib borishi tufayli 2003 yildan buyon , yani 12 yildan beri inflatsiya darajasi necha foizdan oshmayapti?
a)1-2% s)5-6%
d)7-8%
b)3-4%
Uyga vazifa. Mustaqillikka doir she’rlar, qo’shiqlar yod olish.
Mavzuni o’qib o’rganish.